Oorlogsjaren

Verzetsman Gerrit Rijpma

Volgens getuigen woonden in Abbega en het naastgelegen buurtschap Abbegaasterketting  net zoveel onderduikers als burgers. Onder hen waren Joodse onderduikers, spoorwegstakers, deserteurs en jonge mannen uit de omgeving die de dwangarbeid wilden ontlopen. Ook werden er wapens verborgen voor het verzet. Abbegaasterketting lag naast de Bolswardervaart en was door de afwezigheid van verharde toegangswegen moeilijk bereikbaar. Er was door de bewoners bovendien een ingenieus alarmsysteem in werking gesteld: met een elektrische bel waarschuwde men elkaar bij onraad en elke nacht stonden twee onderduikers op wacht.

Op 8 februari 1945 om ongeveer half twaalf ’s ochtends klonk de alarmbel in het huis van de familie Rijpma. De broers Yp en Gerrit waren op dat moment aan het werk in de schuur.

Toen ze naar buiten liepen, zagen ze veel mensen in paniek wegrennen. Daarom besloten de broers om in een roeibootje de Bolswardervaart, die het buurtschap in twee stukken deelt, af te varen. Ze hoopten zich even verderop in een bocht van de vaart, achter het riet, in veiligheid te kunnen brengen. Onderweg pikten ze aan de andere kant van de vaart buurman Minze van der Veen en een onderduiker op. Inmiddels hadden de Duitse militairen, geholpen door leden van de Landwacht, de achtervolging ingezet en het vuur geopend op de vluchtende onderduikers. Minze van der Veen werd geraakt in zijn rechter elleboog. Gerrit werd drie keer geraakt: dwars door het lichaam, in zijn rug en door zijn wangen en gebit. Omdat de bezetters weigerden om te helpen, moest Yp zijn stervende broer alleen naar de boot dragen en naar een nabijgelegen boerderij brengen. Hulp van een buurtbewoonster, die verpleegster was, mocht niet meer baten. In allerijl werd kapelaan Stolwijk uit Blauwhuis opgetrommeld, die Gerrit het Heilig Oliesel gaf. Even daarna overleed hij. Hij werd begraven op de Katholieke Begraafplaats in Blauwhuis. 

De beroemde Nederlandse schrijver Gerard Reve, die van 1953 tot 1971 in het nabijgelegen Greonterp naast een zus van Gerrit Rijpma woonde, toonde zich diep geraakt door het verhaal van de jongste broer van zijn buurvrouw. Als eerbetoon aan Gerrit schreef hij het gedicht ‘Graf te Blauwhuis’:

GRAF TE BLAUWHUIS (voor buurvrouw H., te G.) Hij rende weg, maar ontkwam niet, en werd getroffen, en stierf, achttien jaar oud. Een strijdbaar opschrift roept van alles, maar uit het bruin geëmaljeerd portret kijkt een bedrukt en stil gezicht. Een kind nog. Dag lieve jongen. Gij, die Koning zijt, dit en dat, wat niet al, ja ja, kom er eens om, Gij weet waarom het is, ik niet. Dat Koninkrijk van U, weet U wel, wordt dat nog wat?

In 1983 werden de stoffelijke resten van Gerrit Rijpma overgebracht van het kerkhof van Blauwhuis naar het Nationaal Ereveld Loenen.

Bron: Liberation route: Canadian Trail Friesland

Razzia in Abbega (liberationroute.com)

Abbegaster Schoolmeester Jacob Wilbers
(Oudega 4 mei 1918 – Oudemirdum 27 februari 1945)

Door: Piet Oppedijk, Workum

Om zes uur ’s ochtends, de27e februari 1945, haalde SD’er Strobel twee gevangenen uit een politiecel in Sneek. De enen was Jacob Wilbers 26 jaar en de andere was Johannes Wissink 24 jaar, (was scheepstimmerman geweest bij de Koninklijke Marine). De twee mannen werden tussen een stel SD’ers in een personenauto gezet. Het was hun laatste tocht van Wilbers en Wissink. In die vroegere, donkere winterochtend, reed de auto naar de Gaasterlandse bossen. Op een pad in de buurt van de „Kooivijver‟ bij Oudemirdum werd gestopt. Wilbers en Wissink werden daar in het Jolderenbos gefusilleerd. Jacob Wilbers werd op 9 juli 1945 herbegraven op de N.H. begraafplaats in Oudega W.

Heel zorgzaam kijkt David Landsheer (18) af en toe om of ik hem nog bijhoud. We fietsen door het Jolderenbos aan de rand van Oudemirdum (Fr.) over een bospaadje met om de tien meter een verradelijk haakse bocht. Het gaat in een moordend tempo heuveltje op en heuveltje af. Mijn knieën kraken. Ik ben al snel buiten adem. Gelukkig stapt David even af om me iets te laten zien. We moeten lopend het bos in, met de fiets lukt het verder niet. Na een meter of tien staat tussen de bomen een onopvallend monumentje ter nagedachtenis aan het feit dat hier op 27 februari 1945 in het geniep twee verzetsstrijders na executie door de Duitsers zijn begraven. Allebei pas in de twintig, Jacob Wilbers en Johannes Wissink.

David Landsheer: een bosarbeider heeft alles gezien. Toen de Duitsers verdwenen waren heeft hij met zijn blote handen de lichamen  weer opgegraven om te kijken of hij iets in hun kleren kon vinden, een adres of zo, zodat de familie gewaarschuwd kon worden. Ook heeft hij de precieze plek in zijn kop geprent. Konden ze na de bevrijding snel opgegraven worden.

Op 9 juli 1945 zij we vanuit Abbega met de moeders achter op de fiets naar de herbegrafenis van meester Wilbers geweest in Oudega W. Op het kerkhof zijn mij veel gebeurtenissen bijgebleven daar aan de noordkant van de kerk. Jacob Wilbers is toen volgens mijn belevenis met militaire eer begraven, omdat er 4 personen waren met een geweer die geschoten hebben, met aan elk kant van het graf 2 personen. Wij hebben toen op het kerkhof zo goed als het ging het lied gezang 174 uit de bundel van 1938 gezongen.